İyileşme süreci nasıl hızlandırılabilir?
Vücudun en büyük organı olan cilt, vücudu dış etkenlerden korur ve vücut sıvıları, organları, kas, sinir gibi tüm vücut dokularını bir arada tutar. Cilt dokusunda meydana gelen kırılma veya açıklıklara yara denir. Yara iyileşmesi, vücudun doku hasarına karşı verdiği doğal fizyolojik bir tepkidir. Pek çok sistemi kapsayan yara iyileşmesi, karmaşık bir süreçtir (1) (2). Yara iyileşmesi hakkında merak ettiğiniz tüm detaylar ile “Yaraya ne iyi gelir?” sorusunun cevabını sizler için derledik…
Yara İyileşme Sürecinin Evreleri Nelerdir?
Yara iyileşme süreci birbirini tamamlayan üç evreden oluşur. Her evre düzenli bir şekilde gerçekleşmelidir. Bu süreçte yaşanan herhangi anormallik, yara iyileşmesinde gecikmeye veya yaranın kronikleşmesine neden olabilir (3) (4) . Hemostaz, kanın pıhtılaşmasında görev olan trombositler, kanamanın olduğu bölgede pıhtı oluşturarak kanın vücut dışına akmasını önleyen bir bariyer oluşturur. Bu bariyer yaranın kapanmasını sağlayarak enfeksiyona yakalanma riskini azaltır (3) (4). Yara iyileşme evreleri şöyledir:
İnflamasyon
Yara iyileşmesinin ilk aşaması olan inflamasyon evresinde vücut savunması devreye girer. Bağışıklık sisteminin savunma evresi olarak da nitelendirilebilen bu aşamada beyaz kan hücreleri yaranın etrafındaki hastalık yapıcı mikroorganizma ve yabancı maddeleri yok etmek için iltihap oluşturur. Bu nedenle yaranın etrafında şişlik, ısı artışı, ağrı ve kızarıklık görülebilir. Bu dönem yaranın oluştuğu andan itibaren 4-6 günlük bir süreçtir (3)(4).
Proliferasyon
Hasarlı dokunun toparlanmasını kapsayan proliferasyon evresinde yeni kan damarları oluşmaya başlar. Cilt hücrelerinin önemli bir bileşeni olan kolajen sentezi için bağ dokusundaki fibroblastlar uyarılır. Kolajen üretimi artarken aynı zamanda cilt dokusundaki epitel hücreler açık yaranın kapanması için kabuk olarak adlandırılan yara dokusunu oluşturur. Proliferasyon evresi, inflamasyon evresini takip eden 4-6. günden itibaren ortalama 2-3 hafta sürebilir (3) (4).
Yeniden Yapılanma
Yeniden yapılanma evresi, yaranın olgunlaştığı ve cilt dokusunun kendini toparladığı süreci ifade eder. Olgunlaşma evresi olarak da bilinen bu aşamada sentezlenen kolajen lifleri yarayı düzenli bir şekilde kaplar, yaranın kabuk görünümü azalmaya başlar ve hasar gören cilt dokusu güçlenir(3)(4).
Yara Türüne Göre İyileşme Sürelerie
Yaralar cilt yüzeyine yakın ya da daha derinde oluşabilir. Kesikler, sıyrıklar, delinme yaraları, yanıklar, basınç yaraları gibi farklı yara çeşitleri vardır. Yüzeydeki yaralar genellikle sadece cilt dokusunu etkiler. Ancak derin yaralar şunları da etkileyebilir:
- Tendonlar
- Kaslar
- Ligamentler
- Sinirler
- Kan damarları
- Kemikler (1)
Yüzeysel yaralar çoğunlukla kolay bir şekilde iyileşir ancak enfeksiyonları önlemek için tüm cilt yaralarının özenle bakılması önemlidir. Yaraların iyileşme süresi yaranın derinliğine, hastanın cilt dokusuna, hastanın sağlık durumuna ve yaranın çeşidine göre farklılık gösterir. Geniş doku hasarı ya da enfeksiyonu olmayan basit yaralar, genellikle 4-6 hafta içinde iyileşebilir. Yaralanmanın meydana geldiği ilk günü takip eden 11-14 hafta içinde cilt yüzeyi, %80 oranında eski haline kavuşabilir. Açık yaranın tamamen iyileşmesi birkaç yılı bulabilir. Genellikle cerrahi kesintilerin iyileşmesi 6-8 hafta sürer. Yaranın bakımı ve tedavisi iyileşme sürecini etkiler. Aynı zamanda bazı sağlık durumları yaranın yavaş iyileşmesine neden olabilir (5) (6).
Yara Neden Kaşınır?
Yaralar; vücudun doğal iyileşme süreci, sinir tahrişi ya da bağışıklık sistemi tarafından salgılanan ve alerjik reaksiyonları tetikleyen histamin kimyasalının salınması gibi çeşitli nedenlerden dolayı kaşınabilir. Vücut dokuları, hasar gören dokuyu onarma ve yenileme konusunda üstün yeteneğe sahiptir. En inatçı yaralar bile doğru ve özenli bakım sonucu iyileşebilir. Yaranın kaşınması, dokuların iyileşme sürecinin doğal bir parçasıdır. Cilt hücreleri hasar gördüğünde, bağışıklık sistemi bu hücrelerdeki hasarı onarmak için bölgeye kan hücreleri gönderir. Bu hücreler doku iyileşmesini sağlamak için yaranın çevresinde iltihaplanmaya ve kaşıntıya neden olan kimyasallar üretir. Histamin adı verilen bu kimyasallar kan akışını artırarak enfeksiyonlarla mücadele eden beyaz kan hücrelerinin yaralanan bölgeye gelmesini hızlandırır. Yara kaşıntısına veya ağrı hissine neden olan bir diğer faktör de yaralanan cilt bölgesinde tahriş olan sinir lifleridir. Her ne kadar rahatsız edici olsa da aslında yara kaşıntısı, iyileşme sürecinin belirtisidir. Endişe kaynağı olarak görülmez. Ancak yara kaşıntısı şiddetliyse ve kaşıntıya yara etrafında şişlik, irin, kızarıklık ve şiddetli ağrı eşlik ediyorsa tüm bunlar bir enfeksiyonu işaret edebilir. Bu durumda en yakın sağlık kuruluşuna gitmeniz önemlidir (7).
Yara İyileşmesini Önleyen Doğru Bilinen Yanlışlar
Günlük yaşamda ufak tefek sıyrıklar ve yaralanmalar sık sık başınıza gelebilir. Yara iyileşmesine destek olmak için yara bakımına özen göstermek ve hatalardan kaçınmak gerekir. Açık yara tedavisi ile ilgili doğru bilinen yanlışları sizler için derledik…
Yara, Açık Tutulduğunda Daha Çabuk İyileşir Mi?
Yaralı bölgenin havayla etkileşime girdiğinde daha çabuk iyileştiğine dair bir inanış vardır. Ancak aslında yaralı bölge iyice temizlendikten sonra dış etkenlerden korunması için nefes alabilen bir pansumanla kapatılması gerekir. Yarayı açık havaya maruz bırakmak hem enfeksiyonlara yakalanma riskini artırır hem de yaranın ısısını düşürerek iyileşme sürecini yavaşlatabilir (8).
Yaraya Oksijenli Su ve İyotlu Antiseptikler Sürülür Mü?
Yaraya oksijenli su ya da iyotlu antiseptik sürülmesi yaranın etrafında enfeksiyona neden olan mikroorganizmaları temizleyebilir. Ancak aynı zamanda yaralanan bölgeyi tahriş ederek alerjik reaksiyonlara neden olabileceği için doktora danışılması gerekir (9).
Deniz Suyu Yaralara İyi Gelir Mi?
Yaralanma ya da yanık durumunda deniz suyunun yara iyileşmesine katkıda bulunabileceği inancı yaygındır. Ancak aksine deniz suyu yaralanma sırasında bağışıklık sistemi yanıtını, bir başka deyişle iltihaplanmayı arttırabilir ve yara iyileşme sürecini geciktirebilir. Aynı zamanda deniz suyundaki mikroorganizmalar enfeksiyon riskini artırabilir (10).
Kaşınan Yara İyileşme Belirtisi Midir?
Yaranın kaşınması, cilt dokusunun iyileştiğinin en belirgin işaretidir. Ancak kaşıntıya; kızarıklık, iltihaplanma, ağrı ve acı eşlik ederse bu durum enfeksiyon belirtisi olabilir (7).
Yara İyileşmesini Hızlandıran Yöntemler
Yaralanma durumunda yapılması gereken ilk işlem yaralanan bölgenin temiz tutulmasını sağlamaktır. Enfeksiyon riskini azaltmak için yaralanan bölgeyi ılık su ve sabunla temizleyebilirsiniz. Kanama devam ederse temiz bir gazlı bez yardımıyla yaranın üzerine basınç uygulayabilirsiniz. Yaralar, vücudun savunma mekanizması olan bağışıklık sistemi sayesinde iyileşir (8) (11). Ancak yara iyileşmesini hızlandırma için aşağıdaki önerileri uygulayabilirsiniz:
Doktorunuza Danışmadan Ağrı Kesici Kullanmayın!
Vücudun doğal iyileşme sürecine müdahale eden ilaçlardan uzak durun. Doktorunuzun önerisi olmadan herhangi bir ilaç kullanmayın. Örneğin ağrı kesmesi için antienflamatuar ilaç kullanmak bağışıklık sistemi hücrelerinin etkili çalışmasını engelleyerek yara iyileşmesini geciktirebilir (8).
Sağlıklı Beslenmeye Dikkat Edin
Yeterli ve dengeli beslenmek, yara iyileşmesi sürecinde vücudun ihtiyaç duyduğu besin öğelerinin karşılanmasını sağlar. Özellikle kolajen sentezini artıran C vitamini yönünden zengin taze sebzelerle beslenmenizi destekleyebilirsiniz. Bu besinler aynı zamanda yara iyileşmesini destekleyen A vitamini, bakır ve çinko gibi bileşenler açısından da zengindir.
Yara Bölgesini Nemli Tutun
Yaraların iyileşmesini hızlandırmak için yaralı bölgenin nemli tutulmasına özen göstermelisiniz. Cildi nemlendiren iyileşmeye yardımcı bakım için özel ürünler kullanarak yara dokusunda kabuk ve çatlak oluşumunu engelleyebilir ve yara izi kalma riskini azaltabilirsiniz (12) (13) (14).
Kaynaklar:
- https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000741.htm Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470443/ Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2903966 Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://emedicine.medscape.com/article/1298129-overview?form=fpf Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/types-of-wound-healing Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.healthline.com/health/skin/stages-of-wound-healing Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.citymd.com/health-and-wellness/why-wounds-itch-how-body-heals Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/wounds-how-to-care-for-them Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://healthcare.utah.edu/the-scope/health-library/all/2023/04/should-you-use-hydrogen-peroxide-clean-wound Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16964652/ Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://newsnetwork.mayoclinic.org/discussion/wound-location-first-thing-to-consider-when-deciding-if-medical-attention-is-needed/ Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.webmd.com/first-aid/ss/slideshow-caring-for-wounds Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.healthline.com/health/open-wound Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
- https://www.aad.org/public/everyday-care/injured-skin/burns/wound-care-minimize-scars Son Erişim Tarihi: 11.12.2023
CH-20231218-59
